Ծանոթ ու միառժամանակ անհայտ…զառախաղ

Ինչպես այսօր, այնպես էլ հնագույն շրջանում ամենահետաքրքիր և, միևնույն ժամանակ, սիրված խաղերից մեկը եղել է զառախաղը: Հետազոտությունների և հնագիտական գտածոների համաձայն  զառախաղը եղել է գոյություն ունեցող և անցյալ բոլոր խաղերի սկիզբնաղբյուրը:

Զառերի պատմությունը սկիզբ է առել մի այնպիսի ժամանակաշրջանից, երբ մարդիկ չգիտեին աստղագիտության, աստղագուշակության և աստղային քարտեզների մասին և ցանկանում էին կանխատեսել իրենց ապագան: Դա անելու համար էլ ինչ որ գյուտարար հորինել է զառերը, որից էլ հետագայում առաջացել են խաղային զառերը: Ի սկզբանե նետելով զառերը որոշվել է առաջացած  համադրությունը և մեկնաբանվել այն: Այն ժամանակներում որպես զառեր օգտագործվել են կենդանիների ոսկորները, օրգանները և ծառերի պտուղները: Ներկայումս էլ հնէաբանները պեղում և գտնում են գուշակային և խաղային այնպիսի զառեր, որոնք պատրաստված են քարերից, կորիզներից, թանկարժեք մետաղներից, ընկույզի կեղևներից, բյուրեղներից, կենդանիների ատամներից, ոսկորներից, խեժերից և այլն: Բացի այդ, դրանք բոլորն ունեն տարբեր թվով նիստեր՝ 4, 6, 20 և 24: Ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա ամենատարածվածը և մասսայականը վեցանկյուն զառերն են: Դա տեղի է ունեցել դրանց առավել հեշտ պատրաստելու պատճառով, բացի այդ պետք է հաշվի առնելայն, որ նման զառերի դեպքում հեշտ է իրականացնել հաշվարկ: 

Զառերի պատմությունը սկսվել է ավելի քան 5000 տարի առաջ: Այդ տարիքի չորս նիտով զառեր են հնէաբանները գտել շումերական Ուր քաղաքի պեղումների ժամանակ: Ավելին, դրանք պատրաստված են եղել փղոսկրից: Կետերով նշագրված ստանդարտ խորանարդի ձևով զառերը հայտնվել են 4000 տարի առաջ, այդպիսի առարկաներ են հայտնաբերվել Հնդկաստանում, Չինաստանում և Եգիպտոսում իրականացված պեղումների ժամանակ: Զառախաղը բոլորն են սիրել սկսած փարավոններից և կայսրերից մինչև հասարակ մարդիկ: Զառերը օգտագործվել են ապագան գուշակելու, ռազմական հակամարտությունները լուծելու, պետական մարմիններ ընտրելու և պարզապես հանգստի համար, որպես խաղ: Այն պահից սկսած, երբ զառերը սկսել են օգտագործվել խաղամոլության մեջ, մարդիկ փորձել են նետելիս դրանք ենթարկել իրենց կամքին, ստանալ ցանկալի ցուցանիշ, խաբել հակառակորդներին երաշխավորված հաղթանակի համար: Եղել են այդպիսի խորամանկ արհեստավորներ, որոնք պատրաստել են զառեր ծանրության կենտրոնը ուղղած ամենամեծ ցուցանիշով նիստին:

Թե՛ զառախաղի կանոնները, և թե՛ բոլոր տեսակի խարդախությունները փոխանցվել են սերնդեսերունդ: Արդյունքում Եվրոպայում ստեղծվել է զառ արտադրողների հատուկ գիլդիա, որն իրականացրել է խաբեությունների դեմ պայքարի գործառույթներ, ինչպես նաև վերահսկել է, որ խաղերում օգտագործվեն միայն բարձրորակ զառեր՝ առանց որևէ խարդախության և հնարքի: Զառերը հատկապես հայտնի են եղել Բրիտանիայում:

Բրիտանացիները այնքան են սիրել այդ զվարճանքը, որ այն գինետունը կամ պանդոկը, որտեղ զառեր չեն եղել, դարձել են այցելուների վրդովմունքի պատճառ: Չնայած նրան, որ երկար տարիներ խաղամոլությունը ենթարկվում է  տարատեսակ հալածանքներին, զառերը ներկայումս էլ իսկական զվարճանք են բոլորի համար, լինի դա ընտանիք, ընկերներ թե  խաղատուն:

Կ. Խաչիկյան