Ծանոթ ու միարժամանակ անհայտ…տիեզերք թռած կենդանիներ
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՀենց սկզբից ասենք, որ Երկիր մոլորակից առաջին տիեզերք թռած կենդանին եղել է դրոզոֆիլ ճանճը: 1946 թվականին ամերիկյան V2 հրթիռով մի քանի դրոզոֆիլ ճանճեր են ուղարկվել տիեզերք: Նպատակը այն էր , որ փորձարկեն մեծ բարձրությունների և ռադիացիայի ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա: Ճանճերը հետ են վերադարձել անվնաս: Ընդհանրապես դրոզոֆիլ ճանճերը լաբորատորիաների սիրելիներն են: Ինչպես և մարդիկ նրանք գիշերը քնում են, ենթարկվում են անզգայացման, արագ բազմանում են և շատ հարմար է նրանց վրա փորձեր անել:
Մարդկանց հայտնի հիվանդությունների երեք քառորդի գեները համապատասխանություններ ունեն դրոզոֆիլ ճանճի գենետիկ կոդի հետ: Բնական է, որ նա առաջինը պետք է լիներ տիեզերքում: 1948 թվականին ամերիկացիները փորձել են առաջին բարձր դասի կենդանին ուղարկել տիեզերք: Դա Ալբերտ-1 անունով կապիկն էր: Նա կարող էր դառնալ առաջին պրիմատ-տիեզերագնացը, բայց նրա հրթիռը անհրաժեշտ 100 կիլոմետր բարձրություն չի հավաքել և կապիկը շնչահեղձ է եղել: Ավելի հաջող էր Ալբերտ-2 կապիկի թռիչքը 1949 թվականին: Նա հասել է տիեզերք մինչև 134 կիլոմետր բարձրության: Ցավոք վերադարձը հաջող չի ստացվել, վերադարձի կապսուլայի պարաշյուտը չի բացվել և Ալբերտ-2-ը սատկել է կապսուլայի գետնին ընկնելուց:
Ամերիկացիներին միայն 1951 թվականին է հաջողվել տիեզերք թռցնել և ողջ առողջ հետ ստանալ պրիմատ-տիեզերագնացի: Դա Ալբերտ-6-ն էր: Նա սատկել է թռիչքից միայն երկու տարի անց: Իսկ ռուսներին դուր էր գալիս շների հետ աշխատել: Р-1В հրթիռով 1951 թվականին առաջին անգամ նրանք տիեզերք են ուղարկել Ցիգան և Դեզիկ անունով շներին: Թռիչքը տևել է 20 րոպե, շուն-տիեզերագնացները հաջողությամբ երկիր են վերադարձել, նրանց մոտ ոչ մի ֆիզոլոգիական շեղում չի արձանագրվել: Իհարկե տիեզերք հասած շներից ամենահայտնին Լայկան է: Հարցն այն է, որ նա առաջին կենդանին է, որ տիեզերք է հասել և ապա պտտվել երկիր մոլորակի շուրջը: Դա եղել է 1957 թվականին Спутник-2 տիեզերանավով: Դա մեծ հաջողություն էր: Ցավալիորեն Լայկայի վերադարձ երկիր չէր պլանավորվում և չէր նախատեսվում, չնայած պաշտոնական քարոզչությամբ ասվել էր, որ Լայկան վերադարձել է, ապա 7 օր անց նրան քնեցրել են՝ սպանել են:
Իրականում թռիչքից 5-7 ժամ անց կապսուլայի ջերմաստիճանը բարձրացել է 40 աստիճանից և շունը սատկել է գերտաքացումից և ստրեսից: Իսկ ահա առաջին շուն-տիեզերագնացները որոնք տիեզերք են հասել, պտտվել երկրի շուրջ, ապա վերադարձել, եղել են հանրահայտ Բելկան և Ստրելկան: Դա եղել է 1960 թվականին՝ մարդ- տիեզերագնացի թռիչքից մեկ տարի առաջ: Կատուները ևս անմասն չեն մնացել տիեզերքից: Երևում է այս կենդանիներին էլ ֆրանսիացիներն են սիրում: Նրանք 1963 թվականին տիեզերք են ուղարկել Ֆելիսետտ անունով կատվին, որն էլ հենց հաջողությամբ հետ է վերադարձել երկիր: 1968 թվականին ԽՍՀՄ-ը հեռավոր տիեզերք է ուղարկել կրիայի: Այդ կրիան առաջին կենդանին է, որ շրջանցել է նաև Լուսնին և հաջողությամբ հետ վերադարձել: 2003 թվականին ամերիկյան «Կոլումբիա» տիեզերանավի վթարի ժամանակ միակ կենդանի մնացած արարածներն են եղել մի քանի կլոր նեմատոդ որդեր, որոնց գտել են տիեզերանավի լաբորատոր հատվածի մնացորդների մեջ:
2007 թվականին Фотон М-3 տիեզերական սարքով ռուսների տիեզերք ուղարկված Նադեժդա անունով ուտիճը դարձել է առաջին կենդանի արարածը, որը բեղմանվորվել և սերունդ է տվել տիեզերքում: Հաջողությամբ երկիր վերադառնալուց հետո Նադեժդան ևս 33 անգամ սերունդ է տվել:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
www.1or.am