Ծանոթ ու միարժամանակ անհայտ… համեմունք դարչին
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԴարչինը կամ ցեյլոնյան դարչնածառը (լատ.՝ Cinnamomum verum), դափնազգիների ընտանիքի ծառ է, որի չորացրած կեղևը դարչինն է, որն օգտագործում են որպես համեմունք։ Աճում է Շրի-Լանկայում և Հարավային Հնդկաստանում, մշակվում է Սեյշելյան կղզիներում, Վեստ Ինդիայում և արևադարձային Ասիայում։
Դարչինը հայտնի է հնուց ի վեր։ Այն բավականին բարձր է գնահատվել հին ազգերի կողմից, այդ պատճառով էլ հաճախ այն նվիրել են միապետներին ու այլ իշխանավորներին։ Դարչինը ներմուծվել է Հին Եգիպտոս Հին Չինաստանից մինչև մ․թ․ա 2-րդ հազարամյակը և հիշատակված է կտակարանում, երբ Մովսես մարգարեին խորհուրդ է տրվում օգտագործել քաղցր դարչին։ Դարչինի մասին գրել է նաև Հերոդոտը և այլ հին հեղինակներ։ Դարչինը օգտագործել են Հին Հռոմում դիակիզումների ժամանակ, իսկ Ներոն կայսրը որոշ աղբյուրների համաձայն 65 թվականին այրել է դարչինի տարեկան պաշարը իր կնոջ՝ Պոպպեյ Սաբինի մահվան ժամանակ։ Միջին դարերում արևմուտքի երկրների համար դարչնի ծագումը հանելուկ է եղել։ Արաբ վաճառականները համեմունքը ցամաքային ճանապարհով տարել են Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա, որտեղ այն գնել են իտալացի վենետիկյան վաճառականները, որոնք Եվրոպայում համեմունքի վաճառքի մենաշնորհ են ունեցել։ Այդ առևտրի դադարեցումը, որը պայմանավորված է եղել այլ միջերկրածովային ուժերի ի հայտ գալով, ինչպիսիք են Մամլուքների դինաստիան և Օսմանյան կայսրությունը, դարձել է այն բազմաթիվ հանգամանքներից մեկը, որ եվրոպացիներն ակտիվորեն սկսել են ծովային ուղի փնտրել դեպի Ասիա։ Ի վերջո 15-րդ դարի վերջում պորտուգալացի առևտրականները հասել են Ցեյլոն (Շրի-Լանկա) և փոխառել Սալագամա կաստայի դարչինի արտադրության ավանդական ձևը։ 1518 թվականին պորտուգալացիները կղզում հիմնել են ամրոց և իրենց մենաշնորհը պահպանել ավելի քան 100 տարի։ Հոլանդացի առևտրականները միություն կազմելով Ցեյլոնի Քանդի թագավորության հետ դուրս են մղել պորտուգալացիներին։ Նրանք 1638-1640 թվականներին հիմնել են փոստային ծառայություն, իրենց ձեռքը վերցրել գործարանների նկատմամբ հսկողությունը և 1658 թվականին վերջնականապես դուրս մղել պորտուգալացիներին։ «Կղզու ափերը լիքն են դրանով և այն լավագույնն է ամբողջ արևելքում, եթե կանգնես քամու ուղղությամբ, ապա կարելի է դարչինի հոտը զգալ նույնիսկ ափից 8 լյո հեռավորության վրա»։ Հոլանդական արևելահնդկական ընկերությունը շարունակել է վայրի դարչին հավաքել և արդյունքում աճեցրել է անգամ սեփական ծառերը։ 1976 թվականին անգլիացիները դուրս են մղել հոլանդացիներին, չնայած ցեյլոնյան մենաշնորհն արդեն այնքան էլ կարևոր չի եղել։ Դարչինի ծառեր սկսել են աճեցնել այլ տեղերում, դարչինը դարձել է մատչելի, իսկ սուրճը, թեյը, շաքարն ու շոկոլադը սկսել են դուրս մղել նախկինում հայտնի այդ ավանդական համեմունքի մշակությանը Ցեյլոնից։ Այնուամենայնիվ ցեյլոնյան դարչինի կեղևն ավելի բարձր է գնահատվում, քան օրինակ չինականը։ Դարչինը հիմնականում օգտագործվում է խոհարարության մեջ որպես համեմունք կամ հոտավետ հավելում։ «Դարչին»-ը պատկանում է Cinnamomum zeylanicum տեսակին, որն առավել հայտնի է «իսկական դարչին» անունով (Cinnamomum verum բուսաբանական անվանումը): Սակայն նրան ազգակից բույս համարվող կասսիան (Cinnamomum aromaticum) երբեմն վաճառվում է հենց դարչնի անվան տակ, բայց այն ի տարբերություն իսկական դարչնի, պետք է պիտակավորվի որպես «Ինդոնեզական դարչին»: Իսկական դարչինից վերցնելով միայն կեղևի ներքին բարակ շերտը, ստանում են լավագույն, քիչ խիտ և ավելի փխրուն կազմության համեմունք: Իսկական դարչինը ավելի ուժեղ և սուր համեմունք է: Ինդոնեզական դարչինը սովորաբար միջին կամ մուգ կարմրաշագանակագույն երանգ ունի, և քանի որ օգտագործվում է ամբողջ կեղևը, ապա կառուցվածքով ավելի շատ ծառ է հիշեցնում: Դարչինի մեծ մասը, որը վաճառվում է ներկայումս, իրականում հանդիսանում է «ինդոնեզական դարչին», չնայած այն իսկական դարչինից տարբերվում է ինչպես արտաքին տեսքով, այնպես էլ իր քիմիական կազմով:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը