Ծանոթ ու միառժամանակ անհայտ … երաժշտական գործիք ակորդեոն
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆԵրաժշտական գործիքների մեծ և ընկերական ընտանիքում յուրաքանչյուրն ունի իր պատմությունը, իր յուրահատուկ հնչողությունը, իր առանձնահատկությունը: Նրանցից մեկը նուրբ և հարմոնիկ անունով երաժշտական գործիք ակորդեոնն է:
Ակորդեոնը ներառել է տարբեր երաժշտական գործիքների հատկությունները: Արտաքին տեսքով այն բայան է հիշեցնում, կառուցվածքով հարմոն, իսկ ստեղներով և ռեգիստրը փոխելու ունակությամբ այն նման է դաշնամուրին: Այս երաժշտական գործիքի ծագման պատմությունը զարմանալի է, ոլորապտույտ և դեռևս աշխույժ քննարկումներ են ընթանում այդ հարցով մասնագիտական միջավայրում:
Ակորդեոնի պատմությունը սկիզբ է առել Հին Արևելքից, որտեղ շենգ երաժշտական գործիքի մեջ առաջին անգամ կիրառվել է լեզվակի հնչողության սկզբունքը: Ժամանակակից ակորդեոնի ստեղծման ակունքներում եղել են երկու տաղանդավոր արհեստավորներ`գերմանացի ժամագործ Քրիստիան Բուշմանը և չեխ արհեստավոր Ֆրանտիշեկ Կիրշները: Հարկ է նշել, որ նրանք ծանոթ չեն եղել միմյանց և աշխատել են միմյանցից լիովին անկախ:
17-ամյա Քրիստիան Բուշմանը, ձգտելով կարգավորել երգեհոնի աշխատանքը, հորինել է մի պարզ սարք, որը իրենից ներկայացրել է փոքրիկ տուփ մեջ տեղադրված մետաղյա լեզվակներ: Երբ Բուշմանը բերանով օդը փչել է այդ տուփի մեջ, լեզվակը սկսել է տատանվել տալով որոշակի տոնայնության ձայն: Ավելի ուշ, Քրիստիանը կառուցվածքին ավելացրել է օդային տարողություն (մորթուց), և որպեսզի լեզվակները միաժամանակ չթրթռան, դրանք հագեցրել է փականներով: Այժմ, ցանկալի տոնը ստանալու համար անհրաժեշտ էր բացել փականը որոշակի լեզվակի վերևում, իսկ մնացածը փակած թողնել: Այսպիսով, 1821 թվականին Բուշմանը հորինել է շրթհարմոնի նախատիպը, որը նա անվանել է «աուրա»:
Գրեթե միևնույն ժամանակ, 1770 -ականներին, Ռուսաստանի թագավորական արքունիքում աշխատող չեխ երգեհոնագործ Ֆրանտիշեկ Կիրշները հայտնագործել է լեզվակների շերտերի նոր համակարգ և հիմք դրել ձեռքի հարմոնիկայի ստեղծմանը: Ժամանակակից գործիքի հետ այն ընդհանրություններ չի ունեցել, բայց ձայնի առաջացման հիմնական սկզբունքը եղել է նույնը `օդային շիթի ազդեցության տակ մետաղական ափսեի թրթռումները: Որոշ ժամանակ անց ձեռքի հարմոնիկան հայտնվել է վիենացի երգեհոնագործ Կիրիլլ Դեմյանի ձեռքերում: Նա քրտնաջան է աշխատել այդ երաժշտական գործիքը կատարելագործելու համար, ի վերջո, նրան տվել է բոլորովին այլ տեսք: Դեմիանը գործիքի մարմինը բաժանել է երկու հավասար մասերի, նրանց վրա դրել ձախ և աջ ձեռքերի ստեղնաշարերը և կեսերը միացրել մորթու պարկով: Յուրաքանչյուր ստեղն ունեցել է համապատասխան ակորդ, որն էլ կանխորոշել է գործիքի անունը «ակորդեոն»: Գործիքի համար հեղինակային իրավունք ստանալու նպատակով Դեմիանը պաշտոնապես դիմում է ներկայացրել 1829 թվականի մայիսի 6 -ին: 17 օր անց նա ստացել է արտոնագիր և այդ ժամանակից ի վեր մայիսի 23 -ը համարվում է ակորդեոնի ծննդյան օրը: Նույն թվականին սկսվել է այդ նորաստեղծ երաժշտական գործիքի զանգվածային արտադրությունն ու վաճառքը:
Ակորդեոնի պատմությունը շարունակվել է Ադրիատիկի ափին՝ Իտալիայում: Այնտեղ, Կաստելֆիդարդոյի մոտակայքում, ֆերմայում աշխատող Պաուլո Սոպրանիի որդին մի թափառող վանականից ձեռք է բերեց Դեմիանի ակորդեոնը: 1864 թվականին, հավաքելով տեղի հյուսներին նա բացել է արհեստանոց, իսկ ավելի ուշ գործարան, որտեղ զբաղվել են ոչ միայն ակորդեոնի ստեղծմամբ, այլ նաև արդիականացմամբ: Այսպիսով ծնվել է ակորդեոնի արտադրությունը: Ակորդեոնը արագորեն է շահել ոչ միայն իտալացիների, այլ նաև եվրոպական այլ երկրների բնակիչների սերը: 19 -րդ դարի վերջին ակորդեոնը արտագաղթողների հետ հատել է Ատլանտյան օվկիանոսը և ամուր հաստատվել հյուսիսամերիկյան մայրցամաքում, որտեղ սկզբում այն կոչվել է «ուսի դաշնամուր»: Հետո 20-րդ դարի 40 -ական թվականներին ԱՄՆ-ում հայտնվել են առաջին էլեկտրոնային ակորդեոնները:
Ներկայումս էլ ակորդեոնը ժողովրդականորեն սիրված երաժշտական գործիք է, որն ունակ է արտահայտել մարդկային ցանկացած զգացում` անհույս մելամաղձությունից մինչև ուրախություն: Այնուամենայնիվ պետք է նշել, որ ակորդեոնը ներկայումս էլ դեռ շարունակվում է կատարելագործվել:
Կ.Խաչիկյան