Ծանոթ ու միարժամանակ անհայտ…Նեստորի թաս

Նեստորի թասը (գավաթը) ոսկեգավաթ է, որը Հոմերոսի «Իլիական» պոեմում նկարագրված է որպես Պիլոսի թագավոր Նեստորին պատկանող։ Հնագիտության մեջ «Նեստորի գավաթ» տերմինը օգտագործվում է երկու գտածոների համար, որոնք են ոսկյա գավաթը Միկենից, որը Հենրիխ Շլիմանը նույնականացրել է Իլիադայում նշվածի հետ, և կավե գավաթը, որը գտնվել է Իտալիայի Իսկիա քաղաքում, և որը հայտնի է դարձել իր վրայի մակագրությամբ։

Այսկերպ է Հոմերոսը Իլիադայում նկարագրում այն ոսկեգավաթը, որը պատկանել է Նեստորին՝ Պիլոսի թագավորին.

«Նա դրեց մի գեղեցիկ բաժակ, որը Նելիդը վերցրեց տնից,

Ծածկված ոսկեգույն նախշերով, դրա վրա կան բռնակներ

Չորս բարձր կային, յուրաքանչյուրի վրա երկու աղավնի

Կարծես թե կտցում են, և այն ներսից երկու հատակով էր:

Այս ծանր գավաթը ուրիշի կողմից հեշտությամբ չէր բարձրացվի,

Գինիով լցված, բայց Փիլոս ծերունին հեշտությամբ էր բարձրացնում այն»։

Նեստորի թասը հայտնաբերվել է Հայնրիխ Շլիմանի կողմից 1876 թվականին Միկենայի ստորգետնյա դամբարաններից մեկում, որից հետո նա հայտարարել է, որ դա հենց այն անոթն է, որը Հոմերոսը նկարագրել է Իլիադայում։ Այդ պնդումը,  սակայն, հնագետների մեծամասնության կողմից չի ընդունվել և մինչ օրս չի ընդունվում, քանի որ, նախ, միկենյան դամբարանը, որտեղից այն հանվել է, թվագրվում է մոտ մ.թ.ա. 1600-1500  թվականով, այսինքն Տրոյական պատերազմի ենթադրյալ ամսաթվից երեք դար առաջով, և երկրորդ հերթին արտաքուստ այդ գավաթը տարբերվում է Հոմերոսի նկարագրածից. այն ավելի փոքր է չափերով, ունի ոչ թե չորս, այլ ընդամենը երկու բռնակներ, և այդ բռնակները զարդարված են ոչ թե աղավնիների, այլ բազեների արձանիկներով: Այդ թասը ներկայումս ցուցադրված է Հունաստանի Աթենք քաղաքի Ազգային հնագիտական ​​թանգարանում:

Իսկիայում (այս կղզում հին հունական գաղթօջախների պատմության մեջ առաջին գաղութներից մեկն էր) գտնված թասը կավե անոթ է (կոտիլա), որի արտադրությունը թվագրվում է մոտ մ.թ.ա. 750-700 թվականներով: Ենթադրվում է, որ այդ թասը պատրաստվել է Հռոդոս կղզում: Ներկայումս այն պահվում է Իշիա կղզու Լակկո Ամենո գյուղի Villa Arbusto թանգարանում։ Իսկ Իայի թասի կողքերից մեկում առկա է գրություն, որը հին հունական այբուբենով գրված ամենահին արձանագրություններից մեկն է: Այդ գրառումը սովորաբար վերծանվում է այսպես.

«Ես Նեստորի բաժակն եմ, ինձնից խմելը հաճելի է,

Նա, ով խմում է այս բաժակից, նա անմիջապես

Ցանկանում է պսակադրվել դառնալով գեղեցկուհի Աֆրոդիտեի գերին»։

Ավանդաբար, այդ արձանագրությունը համարվում է հումոր, որպեսզի ցույց տա Հոմերոսի պոեմից Նեստորի ոսկե գավաթի և կավե պարզ գավաթի հակադրությունը, թեև գիտնականների շրջանում կան բազմաթիվ վարկածներ մակագրության իրական իմաստի վերաբերյալ, այդ թվում այն, որ այն կարող է ներկայացնել ալկոհոլային խաղերի ամենահին հայտնի օրինակը, երբ խաղացողները պետք է հերթով գրեին բանաստեղծության տողեր անոթի վրա: Միաժամանակ որոշ գիտնականներ հերքում են այս գավաթի կապը Հոմերոսի պոեմի հետ՝ պնդելով, որ Նեստորի գավաթի պատկերը հին հունական բանավոր ավանդույթում գոյություն է ունեցել դրանից անկախ։

Կ. Խաչիկյան