Կառավարությունն այդպես էլ չսովորեց կառավարել պետական բյուջեն
ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ
Կառավարությունը մինչ օրս ապացուցել է, որ չի կարողանում կառավարել պետական բյուջեն։ Նրանք, պարտքով փող են վերցնում՝ բյուջեի դեֆիցիտը ֆինանսավորելու համար, գումարները բերում քնեցնում են գանձապետական հաշիվներին կամ էլ սովորույթի համաձայն այն պահում են բանկերում և դրանից տոկոսային եկամուտներ ստանում։ Իրականում այս երկրորդ տարբերակը այդքան էլ վատ չէ, բայց դա լավագույն տարբերակը չի պետական ֆինանսական միջոցները իրականացնելու համար։ Իրականում նրանք այդ պարտքերը վերցրել են նպատակային և դրանք ներգրավվել են բյուջեով նախատեսված ծրագրերը իրականացնելու համար։ Սակայն եթե ծրագրերը չեն իրականացվում, անիմաստ է դառնում նման պարտքեր վերցնելը։
Ինչպես նախկինում, այնպես էլ այս տարի կառավարությունը բյուջետային ծախսերը ժամանակին կատարելու խնդիր ունի։ Հատկապես այսօրվա հետպատերազմական և ճգնաժամային Հայաստանում այդ գումարները ծախսելու շատ տեղեր կան, սակայն ինչպես տեսնում ենք կառավարությունը չի կարողանում ճիշտ կազմակերպել աշխատանքները։ Ծախսերը կատարելու ու դրա հաշվին ներքին տնտեսության շրջանառություններն ավելացնելու փոխարեն, գումարները դուրս են մնում շրջանառություններից։ Առաջին կիսամյակում բյուջետային ծախսերը թերակատարվել են 13,4 տոկոսով։ Սա դեռ լավ է, եթե ասենք, որ կապիտալ ծախսերի թերակատարումը հասնում է 36 տոկոսի։ Տարվա առաջին կեսին ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով կառավարությունը կարողացել է իրականացնել ընդամենը 77,7 մլրդ դրամի ծախս։ Այնինչ՝ նախատեսել էր 120,8 միլիարդի ծախս։ Այսինքն՝ 43,1 միլիարդի ծախս չի կատարվել։ Շատերը, հատկապես կառավարության ներկայացուցիչները սա որակում են որպես տնտեսում, բայց իրականում սա ոչ թե տնտեսում է, այլ թերակատարում։ Կապիտալ ծախսերի թերակատարումը մի շարք ոլորտում նախատեսված աշխատանքների ցածր կատարողականի հետևանք է։
«Ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերը կազմել են 77,7 մլրդ դրամ՝ ապահովելով կիսամյակային ծրագրի համեմատաբար ցածր՝ 64,3 տոկոս կատարողական: Վերջինս հիմնականում պայմանավորված է տրանսպորտի, հասարակական կարգի, անվտանգության և դատական գործունեության, պաշտպանության ու ջրամատակարարման ոլորտներում իրականացվող ծրագրերի կատարողականով»,- արձանագրել է Ֆինանսների նախարարությունը։
Նախորդ տարվա համեմատ կապիտալ ծախսերն այս տարի, իհարկե, ավելացել են։ Աճը տեղի է ունեցել հիմնականում պաշտպանության ոլորտում, բայց ոչ պաշտպանական համակարգերի ամրապնդման ուղղությամբ՝ «Ոչ ֆինանսական ակտիվների գծով ծախսերն աճել են 66,8 տոկոսով կամ 31,1 մլրդ դրամով, որը հիմնականում պայմանավորված է ՀՀ պաշտպանության նախարարության շենքային պայմանների բարելավման ծախսերի աճով»: Եթե չլիներ ՊՆ շենքային պայմանների բարելավման ծախսերի ավելացումը, դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչ իրավիճակ պիտի ունենայինք կապիտալ ծախսերի կատարման առումով։ Չնայած իրենց կարևորությանը՝ այդ ծախսերն անընդհատ հետ են մնում։ Կառավարությանն այդպես էլ չի հաջողվում խուսափել կապիտալ ծախսերի թերակատարումից, նույնիսկ գնումները համատարած մեկ անձից կատարելու պարագայում։ Մրցույթները, որպես այդպիսին, շատ հաճախ ուղղակի փոխարինվում են մեկ անձից կատարվող գնումներով։ Այնտեղ են հասել, որ նույնիսկ միլիարդավոր դրամների հասնող կապիտալ ծախսերը կարող են իրականացնել մեկ անձից կատարվող գնումների միջոցով։ Սակայն անգամ այսպիսի պայմաններում ունենում ենք կապիտալ ծախսերի կատարման խայտառակ պատկեր։ Տարվա առաջին կեսին, ընդհանուր առմամբ, իրականացվել է 866 մլրդ դրամի բյուջետային ծախս՝ նախատեսված 1 տրիլիոնի դիմաց։ Բյուջեի ծախսերը պակաս են կատարվել 134 միլիարդով։ Չնայած եկամուտների խնդիր չի եղել։
Կառավարությունը տարվա սկզբին բավական մեծ գումարի եվրոպարտատոմսեր թողարկեց՝ բյուջեի դեֆիցիտը ֆինանսավորելու համար։ Այն ավելին էր, քան բյուջեի պահանջարկը։ Ներգրավված գումարի մի մասը՝ շուրջ 137 մլրդ դրամ, դրվել է կայունացման դեպոզիտային հաշվին։ Բյուջեի եկամուտները ևս այս տարի նախատեսվածի համեմատ ավելի են եղել։ Ճշգրտված պլանը 7,2 տոկոսով նույնիսկ գերակատարվել է՝ կարևոր չէ, թե ինչի հաշվին։ Բայց հավելյալ գումարները, որոնք հանվել են տնտեսությունից կամ ներգրավվել են դրսից՝ պարտքերի տեսքով, ուղղվել են ոչ թե պաշտպանության ու անվտանգության, տնտեսական ու սոցիալական ոլորտներ, որտեղ կուտակվել են բազմաթիվ խնդիրներ, այլ քնել են բանկային հաշիվներին։ Ճիշտ է, դրանք եկամուտ են ապահովել բյուջեի համար, սակայն այդ եկամուտները ոչինչ են նրա դիմաց, ինչ կարող էինք ստանալ, եթե դրանք ծառայեին նպատակային ծրագրերի իրականացմանը։
«Հաշվետու ժամանակահատվածում բանկերում և այլ ֆինանսավարկային հաստատություններում բյուջեի ժամանակավոր ազատ միջոցների օգտագործումից ստացվել է 13,1 մլրդ դրամ՝ 116 տոկոսով գերազանցելով առաջին կիսամյակի ծրագիրը (7 մլրդ դրամով) և 56,8 տոկոսով (4.7 մլրդ դրամով)՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշը: Ծրագրված ցուցանիշի գերազանցումը պայմանավորված է 2021 թվականի առաջին կիսամյակի ընթացքում պետական բյուջեի մուտքերի գերակատարմամբ և ելքերի կիսամյակային ծրագրային ցուցանիշի համեմատաբար ցածր կատարողականով, որի պայմաններում առաջացել են լրացուցիչ ժամանակավոր ազատ դրամական միջոցներ, որոնք ներդրվել են՝ ապահովելով լրացուցիչ տոկոսային եկամուտներ: Տոկոսագումարների գերակատարմանը նպաստել է նաև նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ ավանդի ներդրման տոկոսադրույքի 0,97 տոկոսային կետով աճը: Վերոհիշյալ հանգամանքներով, 2021 թվականի առաջին կիսամյակում տեղաբաշխված եվրապարտատոմսերով, որոնցից ստացված միջոցները նույնպես ավանդադրվել են, ինչպես նաև գանձապետական միասնական հաշվի միջին օրական մնացորդը ցածր մակարդակում պահելու մոտեցմամբ է պայմանավորված նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ զուտ տոկոսագումարների 4,7 մլրդ դրամով ավել ստացումը»,- բյուջեի կատարման առաջին կիսամյակի հաշվետվության մեջ արձանագրել է Ֆինանսների նախարարությունը։
Կրկին նույն խնդիրը, որին բախվում ենք ամեն տարի։ Ամեն տարի կառավարությունում բարձրացվում է բյուջեի ծախսերի և հատկապես՝ կապիտալ ծախսերի թերակատարման խնդիրը։ Բայց այդպես էլ չեն կարողանում խելքի մոտ որևէ լուծում գտնել։ Արդյունքում՝ տուժում ենք բոլորս։ Մի կողմից՝ կան գումարներ, որոնք քնած են գանձապետական կամ բանկային հաշիվներին, մյուս կողմից՝ բազմաթիվ ծրագրեր հետաձգվում են՝ աշխատանքների ոչ պատշաճ կազմակերպման պատճառով։ Փաստորեն կառավարությունն այդպես էլ չսովորեց արդյունավետ կառավարել պետական բյուջեն։
Սոնա Գիշյան
