Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ … կուլտուրիզմ

Կուլտուրիզմ բառը ֆրանսերենից թարգմանվում է որպես «մարմնի մշակույթ»: Այդ սպորտաձևն ունի նաև մեկ այլ անուն, որն այսօր ավելի տարածված է ՝ բոդիբիլդինգ, այսինքն «մարմնի կառուցում»: Ինչ էլ որ կոչվի այդ սպորտաձևը, դրա էությունը նույնն է. մարդը զբաղվում է դրանով, որպեսզի զարգացնի իր մկանները և մարմինը հասցնի որոշակի իդեալական վիճակի: Այդ իդեալական մարմնի ստեղծումը տեղի է ունենում ինտենսիվ ֆիզիկական պատրաստվածության և հատուկ դիետայի միջոցով, որը մարմնին տալիս է համապատասխան քանակությամբ էներգիա: Որպեսզի մկանները զարգանան, բոդիբիլդերները միշտ ունեն մեծ քանակությամբ սպիտակուցներ իրենց ճաշացանկում:
Մարդը, ով հետաքրքրված է այդ սպորտով, կոչվում է կուլտուրիստ կամ բոդիբիլդեր: Դա կարող է լինել կա՛մ սիրողական, ով գնում է մարզասրահ իր ֆիզիկական կազմվածքը պահպանելու համար, կա՛մ պրոֆեսիոնալ, ով մասնակցում է մրցումների և անընդհատ բարձրացնում է իր զարգացման մակարդակը: Հատուկ թեմա է մրցակցային բոդիբիլդինգը, որտեղ պրոֆեսիոնալ ժյուրին գնահատում է մարզիկի մկանային և արտաքին ֆիզիկական բնութագրերը: Գնահատվում է բոլոր մկանների համաչափությունը, սիմետրիկությունը և զարգացումը: Հաղթում է այն բոդիբիլդերը, ով, ժյուրիի կարծիքով, ամենաշատն է մոտ իդեալականին։
Բոդիբիլդինգը, այն ձևով, որը մենք հիմա գիտենք, սկսվեց Է Բրիտանիայում Եվգենի Սանդովից, ով առաջինն է սկսել ցուցադրել իր զարգացած մկանները ըմբշամարտերի ընդմիջումների  ժամանակ: Նա ոչ միայն զվարճացրել է հանդիսատեսին, այլ նաև սեր սերմանել գեղեցիկ, ճիշտ կազմված մարմնի հանդեպ։ Այդ ամենի շնորհիվ նա այնպիսի ժողովրդականություն է ձեռք բերել, որ բացել է մի քանի գործարան և սկսել արտադրել սարքեր բոդիբիլդերների համար։ 1901 թվականի սեպտեմբերի 14-ին նա Լոնդոնում կազմակերպել է բոդիբիլդինգի առաջին մրցույթը, որը կոչվում էր «Մեծ մրցում»։  Զարմանալի չէ, որ այս մրցույթը մեծ հաջողություն է ունեցել: Մրցույթում մրցանակը բոդիբիլդինգի հիմնադիր հոր՝ Սանդովի արձանիկն էր։ Ուժեղ մարդու այդ բրոնզե մանրանկարը ստեղծվել է Ֆրեդերիկ Պոմերոյի կողմից: Այսօր էլ Միստր և Միսիս Օլիմպիա մրցույթների հաղթողները ստանում են նմանատիպ  արձանիկներ։
Տարօրինակ կերպով, բոդիբիլդինգը Ամերիկա է մտել ավելի ուշ: Այնտեղ բոդիբիլդինգը խթանող հիմնական անձը եղել է Ալոիս Սվոբոդան։ Բոդիբիլդինգի առաջին լայնածավալ մրցույթն ԱՄՆ-ում անցկացվել է միայն 1904 թվականին Նյու Յորքում՝ Մեդիսոն Սքուեր Գարդենում։ Ի տարբերություն բրիտանական մրցույթի, հաղթողին շնորհվել է ավելի գործնական մրցանակ, քան բրոնզե արձանիկը՝ 1000 դոլար, որը 20-րդ դարի սկզբին հսկայական գումար էր։ Բացի դրամական մրցանակից, հաղթողը ստացել է «աշխարհի ամենազարգացած մարդու» կոչումը։
20-րդ դարի  50- 60-ականներին տեղի է ունեցել բոդիբիլդինգի ժողովրդականության յուրօրինակ աճ: Դա տեղի է ունեցել Չարլզ Ատլասի ջանասեր քարոզչության շնորհիվ։ Նա խելամտորեն է մոտեցել բոդիբիլդինգի գովազդին և սկսել առաջին հերթին ազդել երիտասարդ սերնդի վրա: Ի՞նչն են ամենաշատը սիրում ամերիկացի երեխաներն ու դեռահասները: Իհարկե, կոմիքսները: Մկանային սուպերհերոսները երիտասարդներին խրախուսում էին հոգ տանել իրենց առողջության մասին և առաջին հերթին զարգացնել մկանները։ Բացի բոդիբիլդինգի գովազդից, ավելի ու ավելի են սկսել ի հայտ գալ բոդիբիլդերների տարբեր մրցույթներ։ Սպորտային ամսագրերն են դարձել բոդիբիլդինգի առաջընթացի ևս մեկ շարժիչ: Բոդիբիլդերները սկսել են ժողովրդականություն ձեռք բերել կինոյում։ Նրանք սկսել են ավելի հաճախ հայտնվել էկրաններին պատկերելով մկանուտ հերոսների։ 
Անաբոլիկ ստերոիդները, իհարկե, հայտնագործվել են շատ ավելի վաղ, բայց քսաներորդ դարի 70-ական թվականներին է տեղի ունեցել այսպես կոչված «անաբոլիկ ստերոիդների ապստամբությունը»: Անաբոլիկ ստերոիդները գրավել են ոչ միայն բոդիբիլդինգը, այլ նաև այլ սպորտաձևեր: Բայց, իհարկե, դրանք ավելի տարածված էին բոդիբիլդինգում, քանի որ դրանց շնորհիվ էր, որ մարզիկը կարճ ժամանակում կարող էր անհավանական արդյունքների հասնել մկանային զանգվածի ավելացման գործում։
Մինչև 90-ականները անաբոլիկ ստերոիդները համարվում էին օրինական դեղամիջոց: Հաջողակ և հայտնի բոդիբիլդերների մի ամբողջ սերունդ է «մեծացել» անաբոլիկ ստերոիդներով: Միայն 1990 թվականին է ամերիկյան Կոնգրեսը անաբոլիկ ստերոիդները ավելացրել «վերահսկվող դեղերի» ցանկում։ Թեպետ Կանադայում, օրինակ, օրենքով դրանք արգելվել էին մի փոքր ավելի վաղ՝ դեռ 1988 թվականին:
 
Կուլտուրիզմ բառը ֆրանսերենից թարգմանվում է որպես «մարմնի մշակույթ»: Այդ սպորտաձևն ունի նաև մեկ այլ անուն, որն այսօր ավելի տարածված է ՝ բոդիբիլդինգ, այսինքն «մարմնի կառուցում»: Ինչ էլ որ կոչվի այդ սպորտաձևը, դրա էությունը նույնն է. մարդը զբաղվում է դրանով, որպեսզի զարգացնի իր մկանները և մարմինը հասցնի որոշակի իդեալական վիճակի: Այդ իդեալական մարմնի ստեղծումը տեղի է ունենում ինտենսիվ ֆիզիկական պատրաստվածության և հատուկ դիետայի միջոցով, որը մարմնին տալիս է համապատասխան քանակությամբ էներգիա: Որպեսզի մկանները զարգանան, բոդիբիլդերները միշտ ունեն մեծ քանակությամբ սպիտակուցներ իրենց ճաշացանկում:
Մարդը, ով հետաքրքրված է այդ սպորտով, կոչվում է կուլտուրիստ կամ բոդիբիլդեր: Դա կարող է լինել կա՛մ սիրողական, ով գնում է մարզասրահ իր ֆիզիկական կազմվածքը պահպանելու համար, կա՛մ պրոֆեսիոնալ, ով մասնակցում է մրցումների և անընդհատ բարձրացնում է իր զարգացման մակարդակը: Հատուկ թեմա է մրցակցային բոդիբիլդինգը, որտեղ պրոֆեսիոնալ ժյուրին գնահատում է մարզիկի մկանային և արտաքին ֆիզիկական բնութագրերը: Գնահատվում է բոլոր մկանների համաչափությունը, սիմետրիկությունը և զարգացումը: Հաղթում է այն բոդիբիլդերը, ով, ժյուրիի կարծիքով, ամենաշատն է մոտ իդեալականին։
Բոդիբիլդինգը, այն ձևով, որը մենք հիմա գիտենք, սկսվեց Է Բրիտանիայում Եվգենի Սանդովից, ով առաջինն է սկսել ցուցադրել իր զարգացած մկանները ըմբշամարտերի ընդմիջումների  ժամանակ: Նա ոչ միայն զվարճացրել է հանդիսատեսին, այլ նաև սեր սերմանել գեղեցիկ, ճիշտ կազմված մարմնի հանդեպ։ Այդ ամենի շնորհիվ նա այնպիսի ժողովրդականություն է ձեռք բերել, որ բացել է մի քանի գործարան և սկսել արտադրել սարքեր բոդիբիլդերների համար։ 1901 թվականի սեպտեմբերի 14-ին նա Լոնդոնում կազմակերպել է բոդիբիլդինգի առաջին մրցույթը, որը կոչվում էր «Մեծ մրցում»։  Զարմանալի չէ, որ այս մրցույթը մեծ հաջողություն է ունեցել: Մրցույթում մրցանակը բոդիբիլդինգի հիմնադիր հոր՝ Սանդովի արձանիկն էր։ Ուժեղ մարդու այդ բրոնզե մանրանկարը ստեղծվել է Ֆրեդերիկ Պոմերոյի կողմից: Այսօր էլ Միստր և Միսիս Օլիմպիա մրցույթների հաղթողները ստանում են նմանատիպ  արձանիկներ։
Տարօրինակ կերպով, բոդիբիլդինգը Ամերիկա է մտել ավելի ուշ: Այնտեղ բոդիբիլդինգը խթանող հիմնական անձը եղել է Ալոիս Սվոբոդան։ Բոդիբիլդինգի առաջին լայնածավալ մրցույթն ԱՄՆ-ում անցկացվել է միայն 1904 թվականին Նյու Յորքում՝ Մեդիսոն Սքուեր Գարդենում։ Ի տարբերություն բրիտանական մրցույթի, հաղթողին շնորհվել է ավելի գործնական մրցանակ, քան բրոնզե արձանիկը՝ 1000 դոլար, որը 20-րդ դարի սկզբին հսկայական գումար էր։ Բացի դրամական մրցանակից, հաղթողը ստացել է «աշխարհի ամենազարգացած մարդու» կոչումը։
20-րդ դարի  50- 60-ականներին տեղի է ունեցել բոդիբիլդինգի ժողովրդականության յուրօրինակ աճ: Դա տեղի է ունեցել Չարլզ Ատլասի ջանասեր քարոզչության շնորհիվ։ Նա խելամտորեն է մոտեցել բոդիբիլդինգի գովազդին և սկսել առաջին հերթին ազդել երիտասարդ սերնդի վրա: Ի՞նչն են ամենաշատը սիրում ամերիկացի երեխաներն ու դեռահասները: Իհարկե, կոմիքսները: Մկանային սուպերհերոսները երիտասարդներին խրախուսում էին հոգ տանել իրենց առողջության մասին և առաջին հերթին զարգացնել մկանները։ Բացի բոդիբիլդինգի գովազդից, ավելի ու ավելի են սկսել ի հայտ գալ բոդիբիլդերների տարբեր մրցույթներ։ Սպորտային ամսագրերն են դարձել բոդիբիլդինգի առաջընթացի ևս մեկ շարժիչ: Բոդիբիլդերները սկսել են ժողովրդականություն ձեռք բերել կինոյում։ Նրանք սկսել են ավելի հաճախ հայտնվել էկրաններին պատկերելով մկանուտ հերոսների։ 
Անաբոլիկ ստերոիդները, իհարկե, հայտնագործվել են շատ ավելի վաղ, բայց քսաներորդ դարի 70-ական թվականներին է տեղի ունեցել այսպես կոչված «անաբոլիկ ստերոիդների ապստամբությունը»: Անաբոլիկ ստերոիդները գրավել են ոչ միայն բոդիբիլդինգը, այլ նաև այլ սպորտաձևեր: Բայց, իհարկե, դրանք ավելի տարածված էին բոդիբիլդինգում, քանի որ դրանց շնորհիվ էր, որ մարզիկը կարճ ժամանակում կարող էր անհավանական արդյունքների հասնել մկանային զանգվածի ավելացման գործում։
Մինչև 90-ականները անաբոլիկ ստերոիդները համարվում էին օրինական դեղամիջոց: Հաջողակ և հայտնի բոդիբիլդերների մի ամբողջ սերունդ է «մեծացել» անաբոլիկ ստերոիդներով: Միայն 1990 թվականին է ամերիկյան Կոնգրեսը անաբոլիկ ստերոիդները ավելացրել «վերահսկվող դեղերի» ցանկում։ Թեպետ Կանադայում, օրինակ, օրենքով դրանք արգելվել էին մի փոքր ավելի վաղ՝ դեռ 1988 թվականին:
 
Կ. Խաչիկյան