Վտանգավոր անհանգիստ վիճակ Հարավային Կովկասում
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Inosmi.ru–ն գրում է, որ ֆրանսիացի փորձագետ Ռենո Ժիրարը Figaro հրատարակությունում նշել է Ղարաբաղի հայ բնակիչներին Մոսկվայի ցուցադրած օգնության թուլացումը։ Ռուսաստանը, զբաղված լինելով Ուկրաինայի հակամարտությամբ, չի կարող նախկինի պես էներգիա ներդնել Լեռնային Ղարաբաղում իր խաղաղապահ առաքելության մեջ, գրել է նա, և դա ամրապնդում է Ադրբեջանի ու Թուրքիայի դիրքերը։ Հեղինակը մեծահոգության և տարածաշրջանում «քաղաքակրթությունների պատերազմ» չսկսելու կոչ է արել։
Թուրքիայի և Ադրբեջանի ճիրաններից խեղդված Հայաստանը վտանգ է զգում հենց իր գոյության համար։ Նրա պատմական պաշտպանը՝ Ռուսաստանը, այժմ չափազանց թույլ է նրան օգնելու համար:
Ուկրաինական իրադարձությունները մեկնաբանելով լրատվամիջոցները շատ ավելի համեստ են վերաբերվում մեկ այլ հակամարտության, որը նույնպես ծագել է Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, դա Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հակամարտությունն է: Այն շարունակվում է գրեթե երեսունհինգ տարի և կտրուկ սրվել էր 2020 թվականի սեպտեմբերին։ Հենց հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն է խանգարում Հարավային Կովկասի հոյակապ տարածաշրջանին, որը գտնվում է Սև և Կասպից ծովերի միջև, հասնել կայունության և բարգավաճման:
Ուժերի հարաբերակցությունն այսօր այնքան անբարենպաստ է Հայաստանի համար, որ խոսքը նրա գոյատևման մասին է։ 30,000 քառակուսի կիլոմետրից քիչ տարածք ունեցող այս փոքրիկ դեպի ծով ելք չունեցող լեռնային երկրում երեք միլիոն հայեր, որոնցից շատերը 1915 թվականի օսմանյան ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգներն են, շրջապատված են ավելի քան 100 միլիոն թյուրքալեզու տեղաբնակներով (Թուրքիայում՝ 80 միլիոն թուրք, Ադրբեջանում՝ 10 միլիոն, Իրանում՝ 15 միլիոն): Պատմականորեն այդ մուսուլմանները՝ լինեն սուննիներ, թե շիաներ, մեղմ ասած համակրանք չեն ցուցաբերել պատմության մեջ առաջին քրիստոնյա պետություն ունեցող հայ ժողովրդի նկատմամբ։
Ավանդաբար այդ տարածաշրջանի հայերին պաշտպանում էին ռուսները, որոնք նույնպես քրիստոնյա են: Բայց այսօր ռուսների գլուխն այլ բանով է զբաղված, բացի այդ նա թուլացել է։ Նա պայքարում է 2022 թվականի փետրվարի 24-ին Ուկրաինայում սանձազերծված հակամարտությունում պարտությունից խուսափելու համար։
«Bayraktar TB2» անօդաչու թռչող սարքերը, որոնք Թուրքիան մատակարարել է ուկրաինական բանակին, կարևոր դեր են խաղացել Կիևը գրավել ցանկացող ռուսական զրահատեխնիկայի հարձակումը հետ մղելու գործում։ Այդ նույն անօդաչու սարքերն այն զենքն են, որը հաղթանակ բերեց Ադրբեջանին 2020 թվականի սեպտեմբերին Ղարաբաղում տեղակայված հայկական զորքերի դեմ սանձազերծած պատերազմում։ Այդ պատերազմը Ադրբեջանին թույլ տվեց վերադարձնել Լեռնային Ղարաբաղի կեսը, որը պաշտոնապես Ադրբեջանի տարածքն է։
Անկարա-Բաքու առանցքը երբեք այսքան ուժեղ չի եղել Կովկասում, իսկ Հայաստանն իր պատմության ընթացքում այսքան թույլ չի եղել, որքան հիմա։ Ամերիկացիները խնայում են Թուրքիային, որը պաշտոնապես չեզոք դիրք է գրավել ուկրաինական հակամարտությունում։ Թուրքիային պետք է տրվի իր արժանիքը, նա ռուս-ուկրաինական բանակցություններ է կազմակերպել 2022 թվականի մարտին, նա միջնորդ է ուկրաինական հացահատիկի արտահանման մեջ։ Ճիշտ է, երեսուն տարի թուրքերը հրաժարվում են բացել Հայաստանի հետ սահմանը, բայց 2023 թվականի հունվարի 7-ին նրանք հայտարարեցին, որ այլևս չեն առարկի Ստամբուլ-Երևան բեռնափոխադրումների դեմ։ Արդյո՞ք այդ որոշումը պետք է մեկնաբանվի որպես նախագահ Էրդողանի PR հնարք, թե՞ որպես բարի կամքի անկեղծ ժեստ: Դեռ վաղ է ասել, բայց կասկածներն ավելորդ չեն։
Ադրբեջանը երբեք այսքան հզոր չի եղել 1991 թվականին ԽՍՀՄ ավերակների վրա անկախություն ձեռք բերելուց հետո։ Նա վրեժխնդիր է եղել 1992-1994 թվականների Հայաստանի հաղթանակած պատերազմի համար։ Նրա թիկունքում Եվրամիությունն ու Իսրայելն են։ (Այստեղ հեղինակն ակնհայտորեն բռնում է չարդարացված ընդհանրացումների ճանապարհը):
Եվրոպացիները ադրբեջանական գազում ռուսական գազի փոխարինող են գտել: Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյենն այցելել է Բաքու, որտեղ Ադրբեջանը անվանել է «վստահելի երկիր»։ Իսրայելցիները, որոնք Թուրքիայի պես զենք են վաճառել Ադրբեջանին, նրա տարածքում ունեն իրենց երդվյալ թշնամու՝ Իրանի դիտորդական բազաներ։
ՄԳԻՄՕ-ի շրջանավարտ, Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը, բացի այլ օգտակար հմտություններից, Ռուսաստանից սովորել է ռուսների հետ խոսելու կարողությունը։ «Եթե դուք չեք ցանկանում, որ ես էլ ավելի բարեկամանամ Թուրքիայի հետ, դադարեցրեք աջակցել Երևանին»,– ասել է նա:
2020 թվականի նոյեմբերի սկզբին ռազմական պարտության շեմին, Ղարաբաղի ամենաբարձր կետը՝ Շուշի քաղաքը կորցնելուց հետո, հայերը օգնության խնդրանքով դիմեցին Ռուսաստանին։ Նոյեմբերի 9-ին հաջողվեց խաղաղության պայմանագիր կնքել պատերազմող կողմերի միջև, և հայերը վերադարձրին 1992-1994 թվականներին գրաված տարածքները, որպեսզի ստանան միջանցք, որը վերահսկվում է ռուս խաղաղապահների կողմից, և որը կապում է նրանց Ղարաբաղի վարչական կենտրոն Ստեփանակերտի հայ եղբայրների հետ։ Այդ միջանցքը, որը հայտնի է Լաչին անունով, երեսուն օր շարունակում է արգելափակված մնալ Ադրբեջանի կողմից։ Ռուսաստանը չափազանց թույլ է այն բացելու համար: Բացի շրջափակումից, ադրբեջանցիները 2022 թվականի սեպտեմբերին ուժեղացրել են ճնշումը Հայաստանի սահմանների վրա։ Այդ հարձակման հետևանքով զոհվել է մոոտ 200 հայ։
Ռազմական գերակշռություն ունեցող Ալիևն ու Էրդողանը սխալներ են կատարում շարունակելով «սալյամին բարակ շերտ կտրատելու» իրենց ռազմավարությունը՝ աստիճանաբար ջնջելով Հայաստանը Կովկասի քարտեզներից։ Ավելի լավ է նրանք հետևեն հաղթական խաչակիր Սալադինի պատմական օրինակին և իրենց հաղթանակից հետո մեծահոգություն ցուցաբերեն։ Ադրբեջանի կողմից ամենաիմաստուն քայլը կլինի թաղել «քաղաքակրթությունների պատերազմի» ցանկացած գաղափար և հայերին առաջարկել խաղաղություն և ազատագրում մեկուսացումից։
Աշխարհաքաղաքականության մեջ պետք է գնալ զիջումների, երբ ուժեղ ես։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
